Esasen bunlara kapak demek şu an için belki doğru ama eskiden zarf denilirdi. Plağın kılıfıydı ve zarf şeklindeydi. Resmin duruşuna göre yan veya dik olurdu bu zarflar. Bizim şimdi atık kağıt veya yeniden değerlendirilmiş kağıt tarzına uygun kağıtlardan oluşuyordu bu zarflar. Rengi kahveye kaçardı. Tabii ki 1920 lerden 1960 lara kadar olan dönemden bahsetmekteyim. Taş plaklarda plağı daha iyi taşısın yani tartsın diyerek bayağı kalın yapılırdı. Ortasında plak göbek etiketi görülsün diye de yuvarlak bir pencere açılırdı. Taş baskı yapılırdı. Bir köşesinde muhakkak firmanın bir amblemi bulunurdu. Sahibinin sesi ve Odeon plak zarflarında şarkıcının okuduğu şarkıların isimleri yazılıydı. Columbia da ise sadece resmi bulunurdu. Plak resimlerinde erkek sanatçıların ceket, gömlek, gravat şeklinde bir görünüm sergiledikleri ve saçlarını kısa kesip sakal traşlarının da o gün yapıldığı görülmekte. Ve objektife verdikleri pozlarda da bir uysal ve mütebessim sanatçı bakışı mevcut. O devirde Türkiye de ancak üç plak firmasının temsilcilikleri bulunmaktaydı. Sahibinin sesi (His master voice), Odeon ve Columbia.

İlk tango plaklarının 1925 lerden itibaren başladığını görürüz. Sahibinin sesi büyük bir firma olarak ilk önce göze çarpmaktaydı. Odeon da ondan aşağı kalmazdı. Bu firmalara daha sonra Columbia eklendi. Ve bu şirketlere plak yapan sanatçılar parmakla gösterilirdi. 1930 larda en ünlü hanım tango solisti Seyyan hanımdı. 40 a yakın plağı vardı. Ve en çok onun kapakları günümüze ulaşmıştır. Demek ki bayağı da satılmış. Seyyah hanım önce Sahibinin Sesi sonra da Odeon plaklarına şarkılar okudu. Onun en büyük rakibi ise yaklaşık 20 plakla Birsen hanımdı. Bu önemli tango solisti de önce Odeon sonra Sahibinin sesi plaklarında söyledi. İlk söylediği Sahibinin sesi'nde Birsen adıyla anılıyordu. Daha sonra soyadı kanunu çıktığından Alan soyadını almış ve Birsen Alan adıyla plaklardaki yerini almıştı. Birsen hanımın Odeon'a okuduğu şarkıların hemen hemen tamamı Türkçe tangolardan oluşuyordu. Özellikle Necip Celal Andel tangoları seslendirirdi. Yıllar, Kimse sevgimi bilmez, Ümit, Ruhların Bülbülü isimli Türkçe tangoların yanı sıra O siyah gözler ve Seversen bana gel isimli yabancı tangoları da seslendirdiği görülmektedir. Plak zarfları nerdeyse bir tarihi yansıtmakta. Taş plakların kapaklarında gördüğümüz bir diğer ünlü sanatçı da Türk tangosunun ilk erkek sesi olan İbrahim Özgürdü. Odeon firmasına söylerdi. Ona ait zarflara çok az ulaşabildim ne yazık ki. Ünlü Mavi Kelebek tangosunun bestecisi olan İbrahim Özgür 1930 ların en önemli erkek tango sesiydi. Her plağı çok satardı. 15-16 tane taş plağı vardı. Fakat ne yazık ki erken ölümü (1959) onun daha fazla plak yapmasını engelledi. Yoksa 45lik devrine de yetişebilir o formatta da plaklar yapabilirdi. Ruhu şad olsun. Onun da plak zarfında çok zarif bir resmini görmekteyiz. Plak zarflarındaki resimler çok gerek duyulmadıkça yenilenmezdi. O zamanlar basım işlerinin yeni yeni olması her halde buna etkendi. Her sanatçının bir resmini veya en fazla iki resmini görebiliyorduk plak zarfında. Tek renk basılıyordu. Kırmızı, siyah, mavi gibi.

Türkçe Tangoların en büyük erkek seslerinden Celal İnce ve Şecaattin Tanyerli de plak kapaklarında arz-ı endam eylemekteydiler. Celal İnce Sahibinin Sesinde, Şecaattin Tanyerli de Columbia da plak yapıyorlardı. Celal İnce'yi iki muhtelif kapak resminde görmekteyiz. 1949-1960 arasında Şecaattin Tanyerli değişik fotoğrafıyla yer almakta Columbia plaklarının kapaklarında. Şecaattin Tanyerlinin seslendirdiği ilk plağı olan Necdet Koyutürk tangosu Papatya 20.000 tirajla devrin en büyük satışını gerçekleştirdi. Ve satış rekorları kırdı. Bu büyük ün Şecaattin Tanyerlinin plak kapaklarının birden fazla olmasını sağladı. Taş plak zarflarında Tanyerli'nin 5-6 çeşit fotoğrafı görülmekte. Celal İnce'nin Birleşik Amerika'ya göçü ile bu alandan çekilmesi onunda 45 lik plak yapamamasına sebep oldu. Gerçi bir tane 45 devirli plağı çıkartılmış ama o da taş plak devrinde yaptığı plaktan dönüştürülmüş 45 liğe.

Taş plak zarflarında birer resmi ve plağıyla yer alan diğer iki solist de Yaşar Güvenir ve Necla İz dir. Her ikisi de yalnızca bir taş plak yaptılar. Yaşar Güvenir, Fehmi Ege tangolarını seslendirirken, Necla İz'in de Necdet Koyutürk tangolarını seslendirdiği görülmekte. Necla İz Herses plaklarına okumuş ve resminin altında sevimli Şantöz (Şarkıcı) ifadesi yer almakta. Bu arada Zehra Eren'in 1950 li yıllarda Ankara radyosunda Türkçe tangolar söylediği bilinir. Ama Zehra Eren'in hiç plağı olmamıştır. Bu sebeple onun ile ilgili bir plağın kapağı yok ve ne yazık ki bir isim bir resim göremiyoruz.

45 DEVİR VE LONG-PLAYLERDEKİ TANGO KAPAKLARI

1960 lardan sonra taş plak devri bitti. Ve 45 lik ufak ebatta plastik plaklara geçildi. Yine her iki tarafında çoğunlukla birer den iki şarkı bazen nadir de olsa üç-dört şarkı yer almakta olan plaklardı bunlar. Bu zarflardaki yenilik kağıdın birinci hamur veya daha sonraları kuşe kağıdı olmasıydı. 1970 sonlarına kadar 45lik saltanatı devam etti. Neredeyse 20 yıl.

Baskının da gelişmesiyle çok güzel plak kapakları üretildi. Açılan kapaklar, birkaç kanatlı kapaklar gibi. 45 lik plak devrinin en önemli özelliği ise sanatçıların renkli resimlerinin kapakta yer almasıydı. Ofset baskı tekniğine geçilmişti. Parlak ve cıvıl cıvıl çekici kapaklar yapılmaktaydı. O devrin tek tango solisti Şecaattin Tanyerliydi. Şecaattin Tanyerli 15 i aşkı 45 devir plak yaptı. Ve bir tane ofset kapağı vardı. Philips plaklarından yayınlanan. Arkasında Philips plaklarına okuduğu plaklar ve şarkı isimleri bulunuyordu. Şecaattin Tanyerli bu devirde yalnızca Necdet Koyutürk ve Fehmi Ege tangolarına yer verdi plaklarında. Necdet Koyutürk'ün aranjmanları ve orkestrasıyla hazırladığı plaklarda Necdet Koyutürk repertuarı ve eserlerini Fehmi Ege ile çalıştığında ise de Fehmi beyin eserlerini plağın her iki yüzüne okurdu. İki besteci bu yüzden aynı plak içinde Şecaattin Tanyerli ile birlikte olamazlardı.

1970 lerin başlarında Esin Engin çıktı. 1972 - 1973 yılıydı. Yonca plaktan çıkarttığı 3 şarkılık 45 lik plakta Necdet Koyutürk'ün Papatya, Fehmi Ege'nin Emelim ve En son hatıra tangolarına yer verdi. Bu plak çok sattı ve iki değişik kapak yapıldı. Birincisinde şarkı isimlerinin küçük şekilde, ikincisinde ise bayağı büyük puntolarla yazıldığı görülmekteydi. Plak devri Long Play denen yaklaşık her yüzü 23 dakika çalabilen plaklarla sonlandı. 33 devirdi bu plakların hızı. Tango Long Play'i olarak bu devirde dört plak yayımlandı ikisi Şecaattin Tanyerlinin Ölmeyen Tangolar adını taşıyordu. Diskotür plak adına hazırlanmıştı. LP kapaklarına firma Şecaattin beyin resmini değil Gül resmi koymayı tercih etti nedense. İlk LP mavi, ikincisi ise kahverengiydi. Daha sonra bu iki LP bir CD de toparlandı kapağına tango dansı yapan bir çiftin el çizmesi resmi kondu.
Esin Engin “Tangolar” adlı Long Play yaptı. Plağın kapağın da ilk kez bir sunum yazısı vardı. Halit Kıvanç sunar deniliyordu. Mavi zemin üzerine bir Esin Engin resmi bulunmakta.
Sahibinin sesi de eski Celal İnce taş plaklarını bir araya getirerek “Unutulmayan Tangolar” Long Play'ini çıkarttı ve özgün bir devir bu şekilde sona erdi. Bu plaklardaki en önemli besteciler Necip Celal Andel, Fehmi Ege ve Necdet Koyutürk idi. 1929-1979 yıllar arasındaki 40 yıllık dönemin kurucu ve koruyucularıydılar o besteciler. Onlar üretti, bizler dinledik.

KASET VE CD KAPAKLARINDA TÜRKÇE TANGOLARIMIZ

1980 lerden itibaren bu plaklar yeni teknolojiye geçtiler. Seyyan hanım, İbrahim Özgür, Celal İnce, Şecaattin Tanyerli, Esin Engin in plakları önce kaset sonra CD haline getirildiler. Bunların tek istisnası Erdener Koyutürk'ün yaptığı albüm oldu. 1990 ların hemen başında ilk albümünü gerçekleştiren Erdener Koyutürk kaset ve CD sini çıkarttı. Dünden bugüne tango. İçeriğinde 12 şarkı vardı. Ve yeni özgün tangolar da yer almaktaydı. Böylece Esin Enginden sonraki 15 yıllık bir suskunluk bu albüm ile son bulmuştu. Erdener Koyutürk'ün bu ilk CD sinde kapakta Erdener Koyutürk ve Seval Uğur'un dans ederken fotoğrafları mevcut. Resmin altında da ilk kez tango orkestrasının adı belirtilmiş. Özdener Koyutürk tango orkestrası. Nedense bu albüme kadar geçen 50-60 yıl içinde hiçbir plak kapağına tango orkestrasının adı yazılmamış. Bu nedenle albümünde orkestra adı yazılması bir ilk olmakta. Renkli resimler ve şarkıların adları bestecileri gibi öğelere de yer verilmekteydi. Daha sonra birkaç özgün albüm daha yapılmak istendi ama tangonun ruhuna uygun yapılmadığından sadece adındaki tango sözcüğüyle kaldı ve kayboldu.

En son çıkan albümler ise Necdet Koyutürk'ün Bir Ömür tango adlı CD sinin kapağında konuya uygun olarak üstad'ın 60 lı yaşlarda çekilmiş bir fotoğrafı var. Ki.. düşünceli bir hal içinde sanki o yılları ve bir ömür verdiği tangolarını düşünmeyi çağrıştırıyor.
Bir diğer CD si de ise bu sefer taş plaklarda tango da Şecaattin Tanyerli ile birlikte Necdet Koyutürk'ün gerçekleştirdiği ile o eski taş plaklar bir araya toparlandı. Kapağında 1950 lerde sık sık birlikte sahne alan Tanyerli ve Koyutürk ikilisinin bir konserinde sahnede görülmekteler. Necdet Koyutürk akordeon çalarken Şecaattin Tanyerli mikrofon başında. Erdener Koyutürk'ün “Türkçe tangolar” adlı yapımları arasında yer alan bir diğer önemli albüm de Pop tango adlı yapım. Bu albümde 1970 lerin unutulmaz pop sanatçıları bir arada. Sanatçıların resimleri en ortada eserlerini seslendirdikleri Necdet Koyutürk'ün etrafında toparlanmış. Kim bu tango okuyan sanatçılar derseniz hemen sıralayalım. Neco, Gökben, Nil Burak, Ömür Göksel, Atilla Atasoy, Erdener Koyutürk ve orkestra da Özdener Koyutürk.

2005 mayısından itibaren çıkan Erdener Koyutürk ve Erol Büyükburç'un birlikte hazırladıkları iki CD oldu. İlki Tango Fenerbahçe adını taşıyor. Erdener Koyutürk'ün bestelediği iki Fenerbahçe tangosu yer almakta. İkili bu spor tangolarını düet okudular. Bu da her konuda bir ilk oluyor. Kapağında Erol Büyükburç ve Erdener Koyutürk Fenerbahçe yazılı T-shirt larla poz verdiler. Diğer CD ise şu anda piyasada en son çıkan tango CD si. Necdet Koyutürk anısına hazırlanmış Erol Büyükburç ve Erdener Koyutürk tarafından. Kapakta her iki sanatçının smokinli resmi var. Kapağın en başına ise üstad Necdet Koyutürk'ün sepya renkli bir smokinli resmi konulmuş. Bu albümlerle birlikte Erdener Koyutürk prodüksiyonun hazırladığı Türkçe Tangolar serisi de altıncı albümüne ulaşmış bulunuyor. Tabii kaset ve CD leriyle birlikte. Tabii ki bu yapımların tüm kaset ve cd lerinin hepsinin arka kapaklarında tüm şarkıların adları ve diğer künyeleri de açıkça belirtilmekte. Bu da tüketiciyi bilgilendirmek açısından verilen başka bir önem olmakta. Ve yine bu kaset ve cd ler her türlü bilgiyle dolu.

Evet sevgili müzikseverler, tango severler Tango plaklarının kapaklarının geçirdiği evrimi sizlere kısaca anlattım ve bazılarından kısa bilgiler de verdim. Umarım tangolu günlerimiz güzellik dolu ve tango albümlerimiz bol olur. Size ünlü pop müzik tarihi yazarı değerli dostum Naim DİLMENER'in gazete ve dergi yazılarının sonunda sık sık rastladığımız hoş bir köşe başlığıyla ile şimdilik hoşçakalın diyorum. BULURSANIZ KAÇIRMAYIN (Hatta mutlaka bulun ve arşivleyin de diyebilirim.)

YAYINLANAN TÜRKÇE TANGO ALBÜMLERİ:

1. Seyyan hanım: TANGOLAR (Taş plaklardan)
   
2. Celal İnce : UNUTULMAYAN TÜRK TANGOLARI (Taş plaklardan)
   
3. İbrahim Özgür: TANGOLAR (Taş plaklardan)
   
4. Şecaattin Tanyerli: ÖLMEYEN TANGOLAR (İki adet Long-play'inden)
   
5. Esin Engin: TANGOLAR (Long-Play'inden)
   
6. Esin Engin: SON TANGO
   
7. Karışık sanatçılar: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TANGOLARIMIZ (Taş plaklardan)
   
8. Erdener Koyutürk: DÜNDEN BUGÜNE TANGO (Türkçe tangolar 1)
   
9. Necdet Koyutürk: BİR ÖMÜR TANGO (Taş plaklardan) (Türkçe tangolar 2)
   
10. Pop sanatçılarımız; Attila Atasoy, Gökben, Neco, Nil Burak, Ömür Göksel,
    
11. POP TANGO (Türkçe tangolar 3)
    
12. Necdet Koyutürk ve Şecaattin Tanyerli: TAŞ PLAKLARDA TANGO
    
13. (Taş plaklardan) (Türkçe tangolar 4)
    
14. Erol Büyükburç ve Erdener Koyutürk: TANGO FENERBAHÇE (Türkçe tangolar 5)
    
15. Erol Büyükburç ve Erdener Koyutürk: ÜSTAD'A SAYGIYLA TANGO (Türkçe tangolar 6)